"Ο φωτογράφος Κώστας Μπαλάφας, η Παναγία της Επισκοπής … και …. η Ελλάδα του"

Γράφει ο Αστυνομικός Δ/ντης Κώστας Μπουμπουρής




Μια φωτογραφία χίλιες λέξεις", όπως λένε και όχι μόνο.! Μια φωτογραφία μπορεί να σημαίνει μεγάλες χαρές, συνταρακτικά γεγονότα ή και ανείπωτες καταστροφές..!
Η πρωτοσέλιδη φωτογραφία στην εφημερίδα ΕΥΡΥΤΑΝΙΚΟΣ ΠΑΛΜΟΣ της 7-5-2008 με το σταυρό της Παναγίας της Επισκοπιώτισσας να δεσπόζει ακόμη επιβλητικά στον τρούλο της, εκεί κάτω στον υγρό τάφο της λίμνης των Κρεμαστών 44 χρόνια μετά ,λες κι ο καταποντισμός της έγινε χθες, σίγουρα ξύπνησε πολλές θύμησες.
Θύμισες πικρές σ' αυτούς που έζησαν ένα επώδυνο ξεριζωμό εκεί στις αρχές της δεκαετίας του '60 στη Δυτική Ευρυτανία. Ο ιστορικός ποταμός Αχελώος έμελλε να γίνει η αφορμή κεφαλοχώρια όπως η Επισκοπή, η Σιβίστα, τα Σίδερα, ο Κάτω Τρίκλινος και παρακάτω ο Μαυριάς, ο Άγιος Βασίλης, κι άλλοι μικρότεροι Συνοικισμοί να "πνιγούν".
Αιτία ; η κατασκευή του πρώτου υδροηλεκτρικού εργοστασίου στη Λίμνη των Κρεμαστών στο σημείο που σμίγουν ο Αχελώος με τ' αδέλφια του Μέγδοβα και Αγραφιώτη , στη γνωστή θέση "Πήδημα του Κατσαντώνη".
Αυτός που αποθανάτισε το τοπίο, την κατασκευή του έργου και αξιολόγησε το τίμημα ,τις αισθητικές και ιδεολογικές του παραμέτρους και πάνω απ' όλα αποθανάτισε ζωντανά με τη φωτογραφική του μηχανή τον ξεριζωμό των κατοίκων, είναι ο Κώστας Μπαλάφας. Το σημαντικό για τον φωτογράφο και τον "κοινωνικοϊστορικό" αυτόν Έλληνα ερευνητή είναι ,ότι δεν ανήκει στο μακρύ παρελθόν, αλλά είναι εδώ μαζί μας παρών και μας συγκλονίζει με την θυμόσοφη κρίση και τις παρεμβάσεις του την κάθε φορά..
Παίρνοντας στα χέρια του προχθές κι αντικρίζοντας την πρωτοσέλιδη φωτογραφία του ιστορικού Βυζαντινού ναού της Επισκοπής ,που ο ίδιος τον είχε φωτογραφήσει το 1964,λίγο πριν καταποντισθεί στο βυθό της λίμνης, δάκρυσε..!
Οι αφηγήσεις του συνοδεύονται και αποτυπώνονται με φωτογραφίες-ντοκουμέντα και είναι πάντα συγκλονιστικές…Έγραψε και είπε ο Κ.Μπαλάφας .
"…Οι κάτοικοι των χωριών αυτών, άνθρωποι αγρότες κατά το πλείστον με λιγοστή κτηνοτροφία, που ξεριζώθηκαν απ' τις πατρογονικές τους εστίες, πήραν το δρόμο για το άγνωστο με την περιορισμένη αποζημίωση που κοστολόγησε την περιουσία τους η επιτροπή απαλλοτρίωσης.
Δραματικές ήταν οι στιγμές, όταν ήρθε η ώρα της φυγής, απ' τον τόπο που γεννήθηκαν κι έθαψαν τους προγόνους τους. Πολλοί πριν ακόμα φύγουν, πήγαν με τον παπά στο νεκροταφείο για ένα τρισάγιο, το τελευταίο πριν μείνουν για πάντα κάτω απ' το νερό. Άλλοι πάλι ξέθαψαν τα μνήματα, για να πάρουν τα κόκαλα των δικών τους μ' ότι άλλο είχαν και αγκαλιά με την τραγική τους μοίρα για ν' αναζητήσουν νέα πατρίδα.
Μερικοί σκόρπησαν στα γύρω χωριά, όπου είχαν γνωστούς ή συγγενείς. Άλλοι πάλι δυσκολεύτηκαν, να το πάρουν απόφαση, βουνίσιοι να ζήσουν στον κάμπο κι έστησαν πρόχειρες παράγκες με λαμαρίνες στα καταράχια, όσο διαρκούσε και η κατασκευή του έργου κι εύρισκαν μεροκάματο……
….Τα χτίσματα των χωρικών γκρεμίστηκαν απ' τις μπουλντόζες για να πάρουν ότι φορητό μπορούσαν μέσα απ'τα συντρίμμια και μόνο τα πέτρινα γεφύρια κατακλύστηκαν άθικτα και οι εκκλησιές βυθίστηκαν όρθιες απ' το φόβο των Αγίων".
….Ειδικά για την εκκλησία της Επισκοπής λέει ο φωτογράφος "…Εγώ προσωπικά, επειδή το μνημείο αυτό ήταν απ΄ τα πιο αξιόλογα Βυζαντινά είχα κάνει πρόταση για την μεταφορά της στον Eliot, Δ/ντή της Αμερικανικής Εταιρίας Ebasko ,που είχε αναλάβει την μελέτη και κατασκευή του έργου. Ο Αμερικανός το είδε θετικά μιας και το υπερυψωμένο έδαφος του χώρου επέτρεπε την κατασκευή κατάλληλης πλατφόρμας για την μεταφορά.To Yπουργείο Δημοσίων Έργων όμως τότε δήλωνε ότι δεν υπάρχουν οι απαιτούμενες πιστώσεις και το θέμα αποσιωπήθηκε και ξεχάστηκε…όπως συνήθως. Έστω και τώρα και εγώ συμφωνώ να γίνει κάτι για την ανάδειξη του μνημείου αυτού εκεί στο βυθό που είναι θαμμένο ,όπως προτείνεται στο αποκλειστικό ρεποπτάζ της αξιόλογης Ευρυτανικής εφημερίδας, που κρατώ αυτή τη στιγμή στα χέρια μου. Κάτι που δεν έγινε τότε, που η τεχνολογία ήταν ακόμη στα σπάργανα, ας γίνει τώρα που η τεχνολογία έφτασε να κάνει …θαύματα.."
Μπορεί να'χει και δίκιο ο μεγαλύτερος ίσως ( μαζί με τους Σπύρο Μελετζή και Δημήτρη Τλούπα )φωτογράφος του 20-ου αιώνα.
Ελάχιστοι βέβαια θα είναι αυτοί, που δεν γνωρίζουν ή δεν έχουν ακούσει για τον Κώστα Μπαλάφα.
Γεννήθηκε το 1920 στην Άρτα στο χωριό Κυψέλη ,από γονείς φτωχούς αγρότες. Την πρώτη του επαφή με τη φωτογραφία την είχε σε ηλικία 13 χρονών, στην Αθήνα που εργαζόταν σ' ένα γαλακτοπωλείο για το μεροκάματο. Αυτοδίδακτος, άρχισε να φωτογραφίζει συστηματικά από το 1940 και ιδιαίτερα από τη στιγμή που έφυγε στα βουνά της Ηπείρου για να συμμετάσχει στην Αντίσταση και ν' αποθανατίσει το Αντάρτικο. Από το 1951 εργάστηκε στη ΔΕΗ, ως προϊστάμενος στο Τμήμα Αναπαραγωγής Σχεδίων με φωτοτυπικό και φωτογραφικό τρόπο, αν και σπούδασε γαλακτολογία στη Γαλακτομική Σχολή Ιωαννίνων και στην Ιταλία. Υπήρξε ένας απ' τους ιδρυτές της Ελληνικής Φωτογραφικής Εταιρίας. Ταξίδεψε φωτογραφίζοντας σε όλη την Ελλάδα, αλλά και ως καθιερωμένος κάμεραμαν, αφού γύρισε 55 ταινίες -ντοκυμανταίρ λαογραφικού και κοινωνικού περιεχομένου.
Το μεγάλο έργο του Κώστα Μπαλάφα εμπνέεται απ' τον άνθρωπο και την ελληνική ύπαιθρο, πλησιάζοντας το άτομο με μια βαθειά ανθρωπιά και παρά τις θλιβερές εικόνες που αποτυπώνει, στο τέλος μένει μια αίσθηση αξιοπρέπειας.
Λάτρης της ασπρόμαυρης φωτογραφίας με προσωπική σ' αυτό φιλοσοφία δικαιολογημένη, δηλώνει ότι ουδέποτε πούλησε φωτογραφία του και αυτό το εξηγεί επακριβώς ."..Άν έπαιρνα αμοιβή θα έμπαινε άλλος παράγοντας στην εκτίμηση της δουλειάς μου. Δεν θα ήταν πιστή, γιατί όποιος πληρώνει έχει δικαίωμα ν' απαιτήσει να βάλει και το γούστο του".
Τεράστιο κι ανυπολόγιστο το έργο του, αρκετές κι εντυπωσιακές (καλλιτεχνικό ιστορικές) εκδόσεις με αποκορύφωμα το πρώτο λεύκωμα-βιβλίο ΤΟ ΑΝΤΑΡΤΙΚΟ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ ,που το εξέδωσε ο ίδιος και με δικές του δαπάνες το 1991.
Ο 88χρονος πλέον φωτογράφος έχει αποσυρθεί στην παλιά αλλά όμορφη μονοκατοικία του στο Κάτω Χαλάνδρι με την επίσης υπερήλικη σύζυγο του κυρά Ευαγγελία , αναπολώντας στοχαστικά πάντα με ευγένεια και ταπεινοφροσύνη το "πέρασμά " του απ' την Ελλάδα του 20-ου αιώνα.
Η αγωνία και το παράπονο του φωτογράφου της Εθνικής Αντίστασης και του κοινωνικού προβληματισμού ; Με λίγες και μόνο δικές του λέξεις …
"Αγωνιώ για τα πράγματα που δεν πρόλαβα ή δεν μπόρεσα να κάνω και τα χρωστάω. Γι' αυτά που χάθηκαν διαπαντός, επειδή τα άφησα για μιαν άλλη στιγμή".
Το μεγαλύτερο κομμάτι απ' το φωτογραφικό του έργο παραμένει αναξιοποίητο και ουσιαστικά άγνωστο. Η τύχη του υλικού αυτού είναι η μόνη του έγνοια και το όνειρο του φωτογράφου θα πραγματοποιηθεί μόνο, αν θα υπάρξει ενδιαφέρον απ' τους αρμόδιους φορείς και εκδότες ικανούς, να εκτιμήσουν το φωτογραφικό του έργο, που "αφηγείται" με μοναδικές εικόνες σε άσπρο-μαύρο την ελληνική ζωή.
Ο δεσμός του Κώστα Μπαλάφα με τους Ευρυτάνες δεν είναι μόνο ο Αχελώος και το έργο της Λίμνης Κρεμαστών. Φωτογράφησε μεταπολεμικά Ευρυτάνες ξωμάχους, παραδοσιακά πέτρινα γεφύρια, λημέρια και στράτες του Κατσαντώνη και του Πατροκοσμά, όσια και ιερά Μοναστηριών.
Η σχέση του δεν τελειώνει εδώ, αλλά συνεχίζει και φτάνει μέχρι τ' Άγραφα, εκεί ψηλά στα βουνά του Κατσαντώνη. Εδώ και δύο χρόνια ο Κώστας Μπαλάφας ένα κομμάτι απ' το έργο του (φωτογραφίες ανέκδοτες και μη) το εμπιστεύθηκε μαζί στα χέρια δύο Αγραφιωτών . Σ' εμένα προσωπικά και στον γνωστό μεγαλοεπιχειρηματία Στέφανο Κωστούλα. Σκοπός και εντολή που μας έδωσε ήταν , "… θα ήθελα να το αξιοποιήσετε, όπως καλύτερα νομίζετε για την διατήρηση της παράδοσης του τόπου σας. Απ' όσο σας γνώρισα, διαπίστωσα και πιστεύω ότι τα χέρια σας είναι καθαρά…"
Ένα τμήμα αυτής της προσφοράς (100 περίπου πίνακες με ασπρόμαυρες φωτογραφίες του),θα κοσμήσουν πολύ σύντομα μαζί με άλλους 50 πίνακες θεματογραφίας της εποποιίας και του θρύλου του Κατσαντώνη τους τοίχους του υπό ίδρυση λαογραφικού Μουσείου στο Μάραθο (γενέτειρα του ήρωα),στο παλιό πέτρινο Δημοτικό Σχολείο κάτω απ΄ τους Άγιους Ταξιάρχες..